Er zijn diverse soorten risico’s die mogelijk een financiële impact hebben op onze begroting en daarmee onze financiële positie kunnen schaden. Ten eerste betreffen dit risico’s met een eenmalig karakter. Deze worden logischerwijs ook met eenmalig geld gedekt binnen het weerstandsvermogen (de risicoreserve). Hierbij wordt het volgende onderscheid gemaakt:

• Risico’s op activiteiten die worden betaald uit de algemene dienst. Dit betreffen onder andere aangegane verplichtingen, garantstellingen, schadeclaims en grootschalige projecten met een hoog risicoprofiel. De buffer waaruit deze risico’s worden afgedekt, is het weerstandsvermogen in de saldireserve.
• Risico’s binnen de grondexploitatie. Dit betreffen enerzijds projectrisico’s en algemene kostenrisico’s binnen de grondexploitatie. Anderzijds zijn er macro economische risico’s, zoals vertraging in de grondverkoop, dalende grondprijzen en rentestijgingen als gevolg van veranderende marktomstandigheden.

Voor negatieve grondexploitaties worden de risico’s gedekt uit het weerstandsvermogen van het grondbedrijf. Een uitzondering wordt gemaakt voor risico’s op positieve grondexploitaties. Het optreden van deze risico’s leidt niet tot verlies, maar tot mindere winst. De risico’s worden daarom niet afgedekt uit onze buffers, maar uit het nog te verdienen winst uit grondverkopen.

Ook wordt de gemeente geconfronteerd met structurele risico’s op de uitvoering van haar taken. Hiertegenover dienen structurele buffers of bijsturingsmogelijkheden te staan. Daarnaast kan de gemeente maatregelen treffen door de lokale belastingen te verhogen of te besparen op haar beïnvloedbare taken. Omdat structurele maatregelen tijd kosten om door te voeren, worden ook voor deze risico’s veelal risicoreserveringen opgenomen binnen het weerstandsvermogen. Hierbij wordt het volgende onderscheid gemaakt:

• Risico’s met betrekking tot hogere kosten of lagere inkomsten van open einde regelingen waar de gemeente risicodrager voor is. Dit gaat met name om de Jeugdzorg en de Wmo. Voor deze voorzieningen ontvangt de gemeente geld via het Rijk. Het geld wordt uitgekeerd op basis van een objectieve verdeling en niet op basis van werkelijk gemaakte kosten. Hierdoor kunnen er tekorten ontstaan als de gemeente relatief meer kosten maakt dan andere gemeenten of als de groei van het aantal klanten groter is dan waar het Rijk rekening mee houdt. De buffers waaruit deze risico’s worden opgevangen, zijn behoedzame ramingen en stelposten.
• Structurele exploitatierisico’s, zoals verwachte tegenvallende inkomsten uit bijvoorbeeld verhuur of pacht. Het gaat hier veelal om commerciële exploitaties waarvoor de gemeente niet wordt gecompenseerd via het gemeentefonds of de belastingen en heffingen. Het kan ook gaan om verwachte structurele kostenstijgingen. Hier hebben we geen specifieke buffers voor.

‘Zwarte zwanen’ zijn risico’s waarvan de consequenties of de kans van optreden minder goed zijn te overzien. Het gaat vaak om onverwachte macro economische ontwikkelingen die de economische situatie ontwrichten en dus ook grote - positieve of negatieve - impact he
bben op Almere en haar financiële positie. Het meest concrete voorbeeld voor Almere is het risico op is een nieuwe economische crisis, waardoor de grondverkopen stagneren en een groot beroep zal worden gedaan op de sociale voorzieningen. Dergelijke risico’s moeilijk in te schatten en niet te beheersen en de impact is zeer groot en lastig te kwantificeren. Hiervoor worden dan ook geen specifieke risicobuffers aangehouden. In plaats daarvan is de reserve weerstandsvermogen algemene dienst gevormd met een vrije ruimte van € 30 miljoen in 2019. In de jaren 2020-2022 wordt hier, afhankelijk van de omvang van de opbrengsten uit de grondexploitatie, jaarlijks € 10 miljoen of meer aan toegevoegd (50% van de middelen die uit de grondexploitatie beschikbaar komen). De buffer neemt zo toe tot minimaal € 60 miljoen.

De risico’s binnen de algemene dienst zijn risico’s die zich voordoen op de uitvoering van de reguliere gemeentelijke taken. Onderstaande grafiek geeft een overzicht van de belangrijkste gemeentelijke risico’s. Dat zijn de risico’s met een kanspercentage van meer dan 30% en de risico’s die tot een groot financieel tekort kunnen leiden.

Huisvuilcentrale
Risico

Almere staat garant voor de langlopende leningen, zoals overeengekomen bij de oprichting van de HVC. De omvang van de leningen was eind 2018 € 630 miljoen (€ 37,4 miljoen voor Almere op basis van 5,9% aandelen). Bij een faillissement staat de gemeente Almere hiervoor aan de lat. De kans hierop wordt op dit moment minimaal geacht.

Beheersmaatregel

Via de aandeelhoudersvergadering oefent de gemeente Almere invloed uit op het beleid van de HVC. De afgelopen jaren heeft de aandeelhoudersvergadering de volgende maatregelen getroffen:

• een kredietplafond voor de garantstelling van €670 miljoen;
• diversificatie van de activiteiten, waarbij voor nieuwe investeringen geldt dat slechts de kernactiviteiten van de HVC onder garantstelling vallen.

Floriade
Risico

De belangrijkste risico’s voor het Floriade evenement zijn tegenvallende bezoekersaantallen, tegenvallende sponsor inkomsten en tegenvallende bijdragen van overheden

Beheersmaatregel

Voor de deelrisico’s gelden diverse maatregelen. Zo wordt uitvoerig met het Rijk gesproken om de bijdrage te linken aan de businesscase, wordt door de BV hard gewerkt om zoveel mogelijk betalende bezoekers naar de Floriade te trekken en er sponsoren aan te binden

Wmo ondersteuningsarrangementen
Risico

We verwachten een overschrijding op de begroting 2019 van € 5,7 miljoen. Deze overschrijding wordt veroorzaakt door autonome groei (circa €1,7 miljoen) en door duurdere zorg voor bestaande klanten (circa € 4 miljoen).

Beheersmaatregel

• Scherper toezien op de instroom van cliënten met zware ondersteuningsbehoefte.
• Beter laten aansluiten van de aangeboden zwaardere ondersteuning aan cliënten, door de ontwikkeling van deze cliënten te monitoren. Daar waar mogelijk de zorg afschalen.

• Met partners de (bekostiging)systematiek aanpassen zodat het aandeel van ondersteuning beperkt wordt.

Overige risico’s

In de figuur wordt het risico ‘overig’ weergegeven. Dit betreft een verzameling van diverse kleinere risico’s.

De gemeente Almere heeft een omvangrijk grondbedrijf. We moeten, bovenop de huidige boekwaarde van € 327 miljoen, de komende jaren nog circa € 500 miljoen investeren en we verwachten nog een opbrengst te realiseren van ruim € 1 miljard. Deze omzet is van levensbelang, want hiermee moeten we niet alleen de nog te maken kosten terug verdienen, maar ook de huidige boekwaarde (de kosten die we reeds gemaakt hebben).Hierbij speelt deze activiteit zich volledig af in een open economie waar vraag en aanbod vrij spel hebben. In tijden van economische recessie heeft Almere honderden miljoenen moeten afwaarderen op de grondvoorraden. Op dit moment hebben we de economische wind in de rug, maar dit kan snel veranderen. Gelet hierop is het belangrijk om de risico’s binnen het grondbedrijf in beeld te hebben.

In onderstaande grafiek geven we een beeld van deze risico’s, die zijn onder te verdelen in drie categorieën:

• algemene risico’s die voor 100% binnen de reserve van het grondbedrijf worden afgedekt;
• risico’s van negatieve grondexploitaties: deze worden voor 100% afgedekt binnen de reserve van het grondbedrijf;
• risico’s van positieve grondexploitaties: deze worden niet afgedekt binnen de reserve van het grondbedrijf, maar worden in mindering gebracht op de toekomstige winst.

Een uitgebreide toelichting van de risico’s van het grondbedrijf is terug te vinden in het MPGA. In de paragraaf grondbeleid wordt ingegaan op de omvang van het weerstandsvermogen van het grondbedrijf. Hieronder gaan we in op het geheel van de risico’s. De belangrijkste risico’s worden op hoofdlijnen toegelicht.

Buffer voorzichtig scenario
Risico

Als we minder snel grond verkopen, als de grondprijzen 1,5% minder stijgen dan geraamd, of als de marktrente 0,5% stijgt, dan daalt de opbrengst vanuit de grondexploitatie met € 21 miljoen.

Beheersmaatregel

De begroting van de grondexploitaties wordt jaarlijks bij het MPGA geactualiseerd op basis van de marktontwikkelingen en voortgang van het project. Als hieruit negatieve ontwikkelingen blijken wordt het weerstandsvermogen van het grondbedrijf hierop bijgesteld. Tevens vindt er sturing plaats op de realisatie van grondexploitatieprojecten. Hierop wordt primair gestuurd door de projectleider en een onafhankelijke planeconoom. Daarnaast worden belangrijke (investerings)besluiten genomen door een apart overleg waarin zowel de uitvoerende als kaderstellende functie is vertegenwoordigd. Hierbij is het uitgangspunt om het moment tussen investeringen en grondopbrengst zo kort mogelijk te houden (cashflowsturing).

Te snelle winstneming
Risico

BBV schrijft voor dat we voor dat we de winst over elke meter grond die we verkopen moeten inboeken. Bij een grondexploitatie, die nog maar net is begonnen geeft dit een risico. Parameters kunnen in de loop van jaren sterkt veranderen.

Beheersmaatregel

De gemeenteraad heeft besloten dat er pas winst wordt afgedragen als 50% van de opbrengsten van een bepaalde grondexploitatie gerealiseerd zijn.

Nobelhorst
Risico

Dit betreft vooral het risico op duurdere verwerving van grond.

Beheersmaatregel

Scherp onderhandelen en ons goed laten informeren over marktontwikkelingen door externe experts.

Gasloos bouwen
Risico

Om te kunnen voldoen aan de klimaat doelstellingen van het kabinet moeten huizen in de toekomt ‘gasloos’ worden gebouwd. Vooralsnog lijken de huizen hierdoor bij aanvang duurder te worden. Omdat het budget van de potentiële koper beperkt is, betekent dit dat de grondprijzen lager zullen worden. Dit risico wordt door ons op dit moment ingeschat op € 24 miljoen

Beheersmaatregel

Door met alle betrokken partijen in gesprek te treden, proberen we zo snel mogelijk scherp te krijgen wat dit dossier voor gemeentelijke verantwoordelijkheden met zich meebrengt en hoe we hier vroegtijdig op in kunnen spelen.

Kustzone Poort
Risico

Eind 2016 heeft Amvest aangegeven af te zien van de aankoop van afname van het voorwaardelijk verkochte Stranddorp. De verwachting is dat de grond later en met een gewijzigd programma en/of prijs ontwikkeld zal worden.

Beheersmaatregel

Op dit moment wordt door de gemeente onderzocht hoe de ontwikkeling van Stranddorp het meest optimaal op een andere wijze kan plaatsvinden.

De gemeente loopt ook structurele risico’s met financiële gevolgen op de uitvoering van haar taken.  In het sociaal domein zit een substantieel deel van het structurele risicoprofiel, omdat we hier te maken hebben met open einde regelingen (met name Jeugdzorg en de Wmo), waarvan het financiële risico bij de gemeente ligt. Voor deze taken ontvangt de gemeente geld via het Rijk. Het geld wordt uitgekeerd op basis van een objectieve verdeling en niet op basis van werkelijk gemaakte kosten. Hierdoor kunnen er tekorten ontstaan als de gemeente relatief meer kosten maakt dan andere gemeente of als de groei van het aantal klanten groter is dan waar het Rijk rekening mee houdt. De financiële risico’s zijn substantieel, waardoor het onzeker is of deze kunnen worden opgevangen binnen het betreffende taakveld. Daarnaast loopt de gemeente inkomsten risico’s op bijvoorbeeld verhuur of pacht. Het gaat hier veelal om commerciële exploitaties en eigen inkomstenbronnen die de gemeente niet eenzijdig kan verhogen.

De meerjarenbegroting wordt tweemaal per jaar geactualiseerd. Wanneer structurele risico’s zich voordoen kunnen deze dus tijdig in het perspectief worden verwerkt. Het knelpunt kan vervolgens op meerdere manieren worden opgelost. Algemene lijn is dat knelpunten worden opgevangen binnen het eigen taakveld en programma. Dit is echter niet voor alle risico’s mogelijk, deze zullen dan moeten worden opgevangen binnen de flexibiliteit van de begroting.

Onder de flexibiliteit van de begroting wordt verstaan:

• Gevormde buffers en stelposten voor kostenstijgingen bij open einde regelingen. Dit is niet geoormerkt budget waaruit nog niet voorziene tekorten uit kunnen worden afgedekt.
• De vrije begrotingsruimte. Deze wordt in principe bij de programmabegroting 2020 ingezet voor nieuw beleid. Echter kan deze ruimte ook worden ingezet voor onvoorziene structurele knelpunten.
• De mogelijkheid om kosten terug te brengen door keuzes te maken binnen de ‘beïnvloedbare begrotingsruimte’ en door inkomsten te verhogen, zoals inzichtelijk gemaakt in de nota beïnvloedbare ruimte. Hieruit bleek dat circa 30% van de begroting in zekere mate beïnvloedbaar is. In de praktijk is het doorvoeren van bezuinigingen weerbarstig.

Nadeel op open einde regelingen sociaal domein (WMO en Jeugdzorg)
Risico

De gemeente ontvangt via een objectieve verdeling geld om de regelingen Jeugd (€ 50 miljoen), Wmo (€ 80 miljoen) en BUIG (€ 90 miljoen) uit te voeren. Het is onzeker of de inkomsten de komende jaren toereikend zullen zijn om de kosten, van onder andere groei van het aantal klanten te bekostigen.

Beheersmaatregel

• In de saldireserve is een risicoreservering opgenomen voor hogere kosten van ondersteuningsarrangementen in de eerste jaren.
• Voor volumestijgingen in het sociaal domein houden we een structurele stelpost van € 6,4 miljoen aan (5% van volume Wmo en Jeugdzorg).

• Voor de BUIG is een structurele stelpost van € 2,9 miljoen opgenomen (3% van het volume). Uitgangspunt hierbij is dat voordelen op de BUIG niet structureel worden ingezet. De lagere klanteninschatting die de voordelen veroorzaakt is veelal het gevolg van conjuncturele ontwikkelingen. Hierop worden de inkomsten van de gemeente in volgende jaren weer aangepast.

Lagere eigen inkomsten
Risico

De gemeente ontvangt behalve gemeentelijke belastingen, heffingen en tarieven nog diverse inkomsten van derden (circa € 15 miljoen), zoals uit verhuur van gebouwen, gronden en (erf)pacht, dividendinkomsten en inkomsten voor reclame in de openbare ruimte. De hoogte hiervan wordt grotendeels bepaald door marktomstandigheden.

Beheersmaatregel

• De hoogte van de inkomsten worden grotendeels bepaald door marktomstandigheden en de vraag hiernaar. De gemeente beperkt het risico op deze inkomsten door hier terughoudend mee om te gaan en de portefeuille beperkt te houden.
• Binnen de vertrouwelijke risico’s worden specifieke ontwikkelingen en risico’s voorzien.